Xin giới thiệu bài trả lời phỏng vấn dưới đây của Gs Nguyễn Đăng Hưng về việc thu hút Việt kiều. Anh Hưng nổi tiếng là một người nói thẳng, nói thật, nên những ý kiến và lí giải của anh trong bài này đọc cũng nhức nhối. Theo anh Hưng thì lí do chính cho tình trạng trống vắng của Việt kiều trong khoa học Việt Nam là vì Nhà nước (và Đảng CSVN) không tin vào họ. Cố nhiên, còn nhiều lí do khác nữa, nhưng lí do chính mà anh Hưng đưa ra rất đáng suy nghĩ …
Thu hút giới khoa học Việt kiều về nước, theo tôi, là chính sách đúng. (Đáng lẽ nói là “Người Việt ở nước ngoài” thì hay hơn, nhưng vì ai cũng quen với “Việt kiều” nên tôi cũng dùng chữ này). Hầu như trong bất cứ lĩnh vực khoa học nào cũng có sự hiện diện của người Việt Nam, đặc biệt là Việt kiều. Một số không ít họ là những nhà khoa học lừng danh trên thế giới. Jane Luu là một ví dụ. Và còn hàng trăm ví dụ khác nữa. Dù xuất phát từ chính kiến nào, hay hoàn cảnh ra đi có khác nhau, nhưng ai cũng muốn đóng góp một phần của mình cho quê hương. Đó là tình cảm rất thật. Nhưng tiếc thay, không có bao nhiêu người thực hiện được hoài bảo đó. Thành ra, khi Nhà nước tuyên bố là sẽ thu hút Việt kiều về Việt Nam làm việc, ai cũng hi vọng. Chỉ là hi vọng thôi, vì ai cũng biết Nhà nước Việt Nam thì nói hay hơn là làm giỏi. :-)
Chẳng những có chính sách, mà còn có con số cụ thể. Cách đây trên 5 năm, ông Nguyễn Thiện Nhân, lúc đó hình như là Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo có nói “trong 10 năm tới, cố gắng thu hút vài trăm, thậm chí 1.000 nhà khoa học Việt kiều về làm việc tại các cơ sở giáo dục VN.” Ý ông Nhân là 1000 người làm việc trong các đại học và viện nghiên cứu. Lúc đó, tôi rất ngạc nhiên với con số này, và cũng có bàn qua 2 bài trên Người viễn xứ (tờ báo này không còn nữa). Tôi nghĩ rằng con số đó quá cao, và sẽ khó thành hiện thực. Bây giờ thì ông Nhân đã là Phó thủ tướng, không biết tuyên bố của ông có còn ai theo đuổi nữa hay không. Chỉ biết rằng 5 năm sau tuyên bố đó, chẳng có bao nhiêu Việt kiều về nước giảng dạy hay nghiên cứu.
Thật vậy, cho đến nay, hình như chẳng có bao nhiêu Việt kiều về nước làm việc lâu dài. Số người về làm ngắn hạn hay làm seminar, workshop thì có, nhưng cũng chỉ đếm đầu ngón tay. Còn số người về nước làm việc dài hạn thì chẳng bao nhiêu, ngoại trừ một số rất ít do các công ti nước ngoài gửi về Việt Nam làm việc. Hơn 2 năm trước, Ts Nguyễn Quốc Vọng có bài “Vì sao ít trí thức Việt kiều về nước làm việc?” Bài viết gây ra vài làn sóng tranh luận chung quanh câu hỏi này. Tôi cũng có đôi lời góp ý và bàn luận chung quanh câu hỏi này ở đây. Ts Nguyễn Đình Đăng còn nói thêm một ý như là trả lời câu hỏi của anh Vọng: "Nhà vật lý kiệt xuất nhất thế kỷ 20 Albert Einstein từng nói: ‘Tất cả những gì thực sự vĩ đại và truyền cảm đều được sáng tạo bởi cá nhân lao động trong tự do’. Năm 1933 ông đã có một tuyên bố nổi tiếng: “Chừng nào tôi còn có thể lựa chọn, tôi sẽ chỉ sống tại nước nào mà tự do chính trị, lòng khoan dung, và quyền bình đẳng của mọi công dân trước pháp lý là luật lệ”.
Cái lý do quan trọng đó (khiến nhiều nhà khoa học, văn nghệ sĩ Việt kiều không muốn về nước làm việc) đã không được nhị vị Nguyễn Quốc Vọng và Nguyễn Văn Tuấn đả động tới.”
Anh Nguyễn Đăng Hưng thì thêm một lí do khác, và lí do này thuộc về thái độ của Nhà nước. Theo anh Hưng, “nhà nước Việt Nam vẫn chưa tin tưởng vào Việt kiều. Điều này thể hiện một thực tế là lãnh đạo có nhiều hạn chế về hiểu biết và thiếu tầm nhìn. Những người lãnh đạo trong nước chỉ thấy và tin dùng những người gần gủi, tin cậy”. Nguồn gốc sâu xa của tình trạng này là não trạng Mao-ít đã và đang thao túng học thuật Việt Nam. Bộ máy của não trạng Mao-ít hiện hữu trong chi bộ Đảng, Đoàn khắp nơi. Bề ngoài thì họ vồn vã và ân cần với các trí thức Việt kiều, nhưng trong chi bộ thì họ xem những người trí thức Việt kiều, nhất là những người miền Nam và được đào tạo từ phương Tây, là những người đáng nghi ngờ, có vấn đề. Mới năm rồi, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc của Quốc Hội, ông Ksor Phước nói : “không tán thành việc cho phép công dân Việt Nam định cư ở nước ngoài tham gia dự tuyển làm viên chức vì quan ngại có thể bị lợi dụng để thực hiện các hoạt động chống phá”.
Một anh đồng nghiệp trong nước, không phải đảng viên và đã nghỉ hưu, thì nói thẳng hơn: “Trong thực tế, họ không thích Việt kiều là xuất phát từ mặc cảm tự ty (inferiority complex). Họ sợ Việt kiều dành nồi cơm của họ. Họ ngại Việt kiều làm lộ sự bất tài của họ. Tấm lòng của Việt kiều dành cho quê hương chẳng ăn nhằm gì với họ cả.” Điều này thì để cho người trong nước cho ý kiến, chứ kinh nghiệm của cá nhân tôi với đồng nghiệp trong nước thì không tệ như thế. Ngoại trừ vài trường hợp tị hiềm hiếm hoi, chúng tôi vẫn hợp tác vui vẻ và rất có hiệu quả, nên không thấy có vấn đề gì cả. Tuy nhiên, có vài dịp tôi cảm thấy các quan chức, cũng là bạn bè tôi cả thôi, họ cố tình tránh né gặp các giáo sư Việt kiều. Có lần tôi hỏi một anh bạn thân tại sao tránh né, thì anh bạn nói nữa đùa nữa thật: mấy cha Việt kiều thì giỏi thật, nhưng mấy chả hay nói linh tinh làm mình đỡ không kịp, nên tốt nhất là tránh mấy chả. Gặp trên bàn nhậu hay hơn là trong văn phòng. :-) Điều trớ trêu là tôi thấy các bạn ngoài Bắc cởi mở hơn các bạn trong Nam trong đối xử với Việt kiều miền Nam.
Việt kiều có tiềm năng thật sự. Hôm nọ, tôi thử đếm số bài báo khoa học có tên người Việt trong và ngoài nước thì phát hiện rằng con số bài báo của Việt kiều cao gấp 7 lần số bài báo trong nước. Như vậy, nếu lực lượng này hợp lại với các đồng nghiệp trong nước thì VN đã “ăn đứt” Thái Lan, Mã Lai, và bằng hay cao hơn Singapore.
Nhưng sự trống vắng về đóng góp của Việt kiều trong khoa học và giáo dục ở Việt Nam là điều đáng tiếc. Hàn Quốc, Đài Loan, thậm chí Trung Quốc đều có khả năng thu hút kiều bào của họ. Đài Loan và Hàn Quốc tự hào nói rằng họ xây dựng nền kĩ nghệ điện tử được như ngày nay là nhờ kiều bào của họ về nước đóng góp. Còn Việt Nam ta thì chỉ nói mà không chịu làm gì thực tế. Do đó, tiềm năng của Việt kiều vẫn là … tiềm năng.
Nguồn: Blog TS Nguyễn Văn Tuấn
